Rys historyczny
Ceskoslovensky Vlciak
Prezentowane treści na stronie jak i zdjęcia mają charakter informacyjny,
podlegają ochronie prawnej
i nie mogą być użyte przez osoby trzecie czy instytucje
bez zgody autorów.
Wilczak czechosłowacki
(słow.: Československý vlčiak; ang.: Czechoslovakian Wolfdog, co można przetłumaczyć
jako „wilczur czechosłowacki”; czes.: Československý vlčák) – jedna z ras psów,
należąca do I grupy psów pasterskich i zaganiających, sklasyfikowana w sekcji
psów pasterskich, do której zaliczają się owczarki i inne psy pasterskie
z wyłączeniem szwajcarskich psów do bydła.
Podlegają próbom pracy.
Rys historyczny
Wilczak czechosłowacki jest jedną z dwóch ras (druga to saarlooswolfhond) zarejestrowanych w FCI, a będących krzyżówkami psa i wilka. Pierwsze próby krzyżowania wilka eurazjatyckiego (pochodzącego z rejonu Karpat) z owczarkiem niemieckim miały miejsce już w roku 1955. Pierwotnym zamiarem próby było sprawdzenie, czy poprzez skrzyżowanie psa z wilkiem można poprawić stan zdrowia, odporność i wytrwałość psów, które będzie następnie można wykorzystać w służbie Straży Granicznej. Podstawowym warunkiem była zdolność do tresury oraz możliwość wykorzystania psów w pracy, przy czym wygląd i budowę ciała obserwowano jedynie w kontekście wytrwałości i ogólnej kondycji.
Karel Hartl uznawany za protoplastę rasy wilczur od najmłodszych lat zajmował się psami.
W 1947 ukończył kurs tresury psów policyjnych w Pyšelych.
Pierwszy pies służbowy Kala Hartla, owczarek niemiecki został nazwany Ajax.
W 1951 r. na wzór sowieckich Oddziałów Granicznych powołano nową jednostkę zbrojną do ochrony granic państwowych: Straż Graniczną, do którego dołączył również Karel Hartl.
Karierę zakończył w stopniu pułkownika. Na początku lat 50 został mianowany dowódcą ośrodka szkolenia przewodników w Doupowie w Karlowych Warach i został skierowany na kurs psów w ośrodku szkolenia Wojsk Pogranicznych ZSRR w Ałmatach , gdzie przydzielono mu psa służbowego, Owczarka niemieckiego Kazbekka. Najprawdopodobniej to właśnie szkolenie skłoniło go do pracy nad stworzeniem nowej rasy psów, gdyż stosunkowo wysoka zachorowalność i śmiertelność podatność na choroby nerek i dróg moczowych, oraz niska wytrzymałość Owczarków niemieckich była powodem eksperymentu, którego zadaniem było sprawdzenie czy takie potomstwo będzie płodne, jaka będzie użyteczność hybryd do treningu, oraz co taka krzyżówka przyniosłaby pozytywnego i negatywnego na obecnym poziomie udomowienia psów.
Karel Hartl opowiadał o tym (w rozmowie z Bc. Lukášem Málekiem) w ten sposób:
" Zajmowałem się kynologią na długo przed wysłaniem mnie do Ałma Aty, ale to właśnie tam po raz pierwszy zobaczyłem coś, co nazywa się prawdziwą kynologią na wysokim poziomie, opartą na wiedzy naukowej.
Na pewno nie jest to przesada, motywowana współczesną propagandą lub subiektywnymi sympatiami czy antypatiami do kynologii danego kraju. Przedwojenna szkoła niemiecka, której tradycja była kultywowanaw Czechosłowacji na początku lat pięćdziesiątych, opierała się na musztrze, przymusie i pracy maszynowej. Przy tej starej metodologii zmuszanie psa do wykonywania ćwiczenia posłuszeństwa nie było wyjątkiem. Takie podejście nie mogło przynieść pozytywnego efektu, zwłaszcza podczas wymagającego specjalnego treningu psa, a jeśli pies nie miał wyraźnej twardej dominującej, cholerycznej, samodzielnej natury (psy idealne do służby), większość takich szkoleń kończyła się zepsuciem psa do poważniejszych prac szkoleniowych. Podczas gdy Szkoła Kynologiczna ZSRR opierała się na obserwacjach naukowych i jako motywację wykorzystywała niezależną inicjatywę psa, jego apetyt na pracę i wrodzone instynkty. W nowej sowieckiej metodologii duży nacisk położono również na dobre relacje i kontakt między przewodnikiem a jego psem. Ten dobry kontakt został w nowej metodologii rozumiany jako jeden z fundamentów wysokiej jakości szkolenia psów. Dopóki nie opublikowano rosyjskich odkryć dotyczących fizjologii wyższej aktywności nerwowej, nie było naukowego uzasadnienia dla tego, jak pies myśli i na jakiej podstawie, jak i dlaczego.
Ten dobry kontakt został w nowej metodologii rozumiany jako jeden z fundamentów wysokiej jakości szkolenia
psów.
Pierwszy miot przyszedł na świat 26 maja 1958 r. przy współpracy specjalistów Straży Granicznej i Czechosłowackiej Akademii Nauk, w stacji hodowlanej prowadzonej przez Straż Graniczną, w Libejowicach. Pierwszy zapis wzorca został opracowany w 1966 r. przez inż. K. Hartla. Wtedy istniały już cztery finalne generacje krzyżówek z pierwszej linii, która była zapoczątkowana przez wilczycę Britę i owczarka niemieckiego Cézara z Brezového háje, oraz dwie kolejne generacje z drugiej linii założone przez tę samą wilczycę i owczarka niemieckiego – Kurta z Václavky.
W tym samym roku ze względu na zbyt małą ilość osobników, ówczesny Svazarm i ČsSCHDZ nie wyraził zgody na rejestrację rasy i zapis zwierząt do „księgi ras”. Kolejne krzyżowanie wilka Argo z suką owczarka niemieckiego Astą z SNB miało miejsce w 1968 r. w stacji hodowlanej w Bychorach, gdzie odchowały się dwie finalne generacje z tej linii. Pomimo, że w rękach Hodowców znajdowało się już 56 osobników, oznaczanych skrótem ČV – „wilczur czeski”, a w jednostkach sił zbrojnych służyło ich ponad 100, to kolejne wnioski o rejestrację Rasy zostały odrzucone w latach 1970 oraz 1976. Dalsza hodowla wilczaka czechosłowackiego została przeniesiona do nowego ośrodka kynologicznego w pobliżu Malacek, który należał do bratysławskiej brygady Straży Granicznej, czego rezultatem była trzecia już krzyżówka, w której połączono wilka – Šarika z samicą z trzeciej finalnej generacji Xelą z Pohranicní stráže oraz z samicą ČV Urtą z Pohranicní stráže w 1974r.
W latach 70 całość hodowli skoncentrowała się na terenie obecnej Słowacji w Hodowli Pohraničná stráž Malacky pod kierownictwem mjr. Frantiska Rosika. Na terenie obecnych Czech projekt został wstrzymany, a hodowli zaprzestano. Niewielka część psów pozostała w rękach cywilnych, ale bez jakiegoś ukierunkowania na hodowlę. Większość psów z tego okresu była sprowadzana tylko z hodowli ze słowackiej części kraju.
Przy procesie tworzenia nowej rasy przez inż. Karla Hartla współpracował major František Rosík, który należał do miłośników i inicjatorów ČV. Pod koniec 1981 r. rasa została wpisana do księgi ras. W konsekwencji 20 marca 1982 r. w Brnie powstał ogólnokrajowy Klub Hodowców psów tej rasy, z siedzibą w Pradze. Klub należał do Czeskiego Związku Hodowców. Klub ustalił nazwę rasy, a komisja została upoważniona do opracowania karty bonitacyjnej, długoterminowej koncepcji i planu hodowli. Przewodniczącym Klubu został František Rosík, a naczelnym konsultantem hodowli stał się Karel Hartl. Zaproponowany program hodowli nie został jednak przyjęty przez słowackich hodowców, w związku z czym w latach 1982-1983 na Słowacji odchowano 77% linii pochodzących od jednego psa – Repa z Pohraniční stráže. Przez kolejne pięć lat blisko 90% zwierząt było spokrewnionych, a 83% blisko spokrewnionych właśnie z tym psem.
Wtedy Karel Hartl podjął decyzję o wprowadzeniu do linii czwartej krzyżówki, w której użyto owczarka niemieckiego Bojara von Schotterhofa i wilczycy Lejdy z ZOO Ohrada w Hlubokej nad Vltavou. Pochodzącego z tej krzyżówki psa Kazana z Pohranicní stráže kilkakrotnie (od roku 1985) wykorzystano w hodowli, a do powstania rasy przyczyniły się cztery wilki: Brita, Argo, Šarik i Lejdy. Utrzymanie na terenie Czech niższej skali pokrewieństwa okazało się bardzo istotne i zaowocowało uznaniem wilczaka czechosłowackiego przez Międzynarodową Federację Kynologiczną (FCI). W dniu 13 czerwca 1989 roku w Helsinkach przyjęto jego wzorzec, który został zapisany i opublikowany przez sekretariat FCI 28 kwietnia 1994 roku pod numerem 332. Ustalono wtedy, że za kraj pochodzenia uznana zostaje Czechosłowacja, a rasa została w klasyfikacji FCI zaliczona do 1 grupy ras psów pasterskich i zaganiających, zaklasyfikowana do sekcji psów pasterskich, do której zaliczane są owczarki i inne psy pasterskie z wyłączeniem szwajcarskich psów do bydła. Po rozpadzie Czechosłowacji Czesko-Morawska Unia Kynologiczna i Słowacka Wspólnota Kynologiczna zawarły umowę z dnia 4 lipca 1993 r., na podstawie której patronat nad rasą objęła Republika Słowacka. Ostatecznie na konferencji w Meksyku w 1999 r. uznano, że rasa jest zdolna do przetrwania i trwale spełnia wszystkie ustanowione kryteria, co skutkowało jej ostatecznym uznaniem.
Popularność i historia rasy w Polsce
Do końca XX wieku prawie nikt nie słyszał o rasie wilczak czechosłowacki, trudno było je zobaczyć na wystawach, a tym bardziej spotkać na ulicy. Dzisiaj populacja CsV w Polsce wynosi ponad 500 osobników i ponad 20 zarejestrowanych w FCI i ZKwP hodowli. Pierwszym psem tej rasy, jaki pojawił się w Polsce był RINGO z Pohraniční stráže, urodzony 16 stycznia 1969 r. F3, czyli trzecie pokolenie po wilczycy BRITA i samcu owczarka niemieckiego. Kolejnym sprowadzonym do Polski w roku 1980 był JUKRO z Pohraniční stráže (ur. 21.03.1980 r.). Jako pierwszy pies tej rasy ukończył on szkolenie PT (pies towarzysz) w roku 1981 z oceną bardzo dobrą w szkółce przy Warszawskim Oddziale Związku Kynologicznego. W 1990 roku Jukro, jako pierwszy wilczak czechosłowacki również został pokazany na wystawie w Łodzi w Klasie Honorowej. Uhonorowany złotym medalem oraz oceną doskonała wzbudził wielki zachwyt oraz zainteresowanie wśród sędziów i uczestników. Sukces został powtórzony na wystawię w Warszawie i Płocku. Oba samce CsV były własnością p.Mirosława Bednarskiego, który sprowadził również dwie suki: CABETA z Vopa Cs (ur. 11.07.1986r.) w 1986 roku, oraz, CVIKA z Pohostnistvo Cs (ur. 10.08.1987 r.) w 1987 roku. W roku 1996 w Polsce pojawiła się IRMA z Litavské kotliny CS (ur. 25.09.1996), suka która zdała egzaminy PT1, PT2, LA1, LA2, LA3. Na początku 1998 roku p. Ewa Bednarska przywiozła z Czech szczeniaka psa - CLIF od Buližníku CS (ur.22.12.1997r.), w roku 2000 sprowadziła sukę BEATRIS Vlčí naděje (ur. 23.11.1999 r.). Na tej parze została oparta Hodowla Wilk z Polskiego Dworu, będąca własnością p. Ewy Bednarskiej.W 1999 roku został sprowadzony kolejny wilczak czechosłowacki Bolton Eden sederu (ur. 13.12.1998 r.), przez p. Małgorzatę Peron. Był to pies piątej generacji po skrzyżowaniu wilka z owczarkiem niemieckim. W roku 2000 p.Peron sprowadziła z czeskiej hodowli, sukę JOLLY z Molu Es (ur. 15.05.2000 r.), na której oparła swoją Hodowlę z Peronówki. Założycielką pierwszej polskiej hodowli w rasie wilczak czechosłowacki zarejestrowanej w 2000 jest p. Małgorzata Peron. Pierwszy miot w hodowli z Peronówki przyszedł na świat w 2002 roku Po JOLLY z Molu Es i słowackim psie MILO Ruskov dvor CS, 26 listopada 2002 roku urodziło się sześć szczeniąt, trzy suczki oraz trzy psy. Drugi miot tej rasy, jaki pojawił się w Polsce w 2003 roku, pochodził z hodowli Wilk z Polskiego Dworu. Efektem pokrycia BEATRIS Vlci nadeje samcem CLIF od Bulizniku CS, były narodziny pięciu szczeniąt, trzy suczki oraz dwa psy. Był to drugi zarejestrowany miot wilczaka czechosłowackiego na terenie Polski. W Polsce wg dostępnych statystyk, ogółem w latach 2002-2021 przyszło na świat ponad tysiąc szczeniąt z blisko dwustu miotów, a dynamika wzrostu hodowli i popularności rasy ma stale tendencję rosnącą. Dzisiaj wilczaki czechosłowackie możemy spotkać nie tylko na wystawach psów, ale również na ulicach.
Rasa stała się popularna i bardziej dostępna. Nabywcy wilczaków czechosłowackich często nie są świadomi trudności jakie trzeba pokonać wychowując i szkoląc psa tej rasy.
Wygląd
Budowa
Wilczak czechosłowacki to pies o mocnej budowie i wielkości powyżej średniej o kształcie prostokątnym. Podobny do wilka pod względem kształtu ciała, ruchu, struktury sierści oraz koloru sierści i maski. Długość ich ciała powinna zachować stosunek 10:9. Symetryczna i dobrze umięśniona głowa, przypominająca kształtem klin. Zachowane proporcje kufy do długości czaszki powinny wynosić 1:1,5. Zachodzi wyraźny dymorfizm płciowy, minimalna wysokość w kłębie dla samca to 65 cm, dla suki 60 cm, waga dla samca minimum 26 kg, dla suki minimum 20 kg.
Szata i umaszczenie
Wilczak czechosłowacki budową, wyglądem i umaszczeniem powinien przypominać wilka europejskiego. Wzorzec dopuszcza kolor żółtawoszary lub srebrzystoszary z charakterystycznym jasnym pyskiem, jasną sierścią również na dolnej części szyi i na przedniej części klatki piersiowej. Maść ciemnoszara z jasną maską jest również dopuszczalna. Włos powinien być przede wszystkim prosty, dobrej jakości tzn. niełamliwy, odpowiedniej długości do danej części ciała. Powinien posiadać naturalny połysk i wizualnie być zdrowy. Niestety, na jakość włosa składa się wiele czynników takich jak predyspozycje genetyczne, odżywianie, choroby. Wierzchnia część włosa powinna tworzyć płaszcz, który chroni zwierzę przed wychłodzeniem organizmu jak i stanowi pewną ochronę podczas ataku. Sierść na pysku, głowie, uszach i łapach jest oczywiście zdecydowanie krótsza i tworzy gładką i gęstą okrywę włosową. W tych miejscach praktycznie podszerstek nie występuje, który jest charakterystyczny na pozostałej części ciała. Właśnie ten podszerstek jego, jakość i gęstość jest odpowiedzialny, za ochronę, zmiany kolorystyki wizualnej jak i objętości futra. Latem zwierzęta mają zdecydowanie mniej podszerstka, niż zimą, a czasami nie posiadają go wcale. To wszystko jest uzależnione od predyspozycji genetycznych. Włos okrywowy na pozostałej części ciała powinien być dłuższy i również tworzyć wizualnie wrażenie jednolitej powierzchni. Najważniejszą częścią owłosienia jest zarówno u wilków jak u wilczaka czechosłowackiego szyja. Musi być ona gęsto pokryta okrywą włosową, z bardzo gęstym podszerstkiem, co spowodowane jest czysto względami obronnymi. Przeprowadzone badania na populacji potwierdziły niesamowite właściwości ich sierści. Na ciele możemy znaleźć ich aż pięć różnych odmian, a z jednej triady może wyrastać nawet 100 pojedynczych włosków, co daje mam ich w rezultacie ponad 13 tysięcy na cm2. Strefowe zabarwienie włosa (agouti) charakteryzuje się niejednolitym jego zabarwieniem. W przypadku kiedy, produkowane są dwa rodzaje melaniny (eumelanina, pochłaniająca światło i sprawiająca, że kolor wydaje się czarny, oraz feomelanina, która występuje w postaci rozmytych łat w kolorze od żółtego do pomarańczowego), poszczególne części ciała, mają różne umaszczenie, co w rezultacie daje nam kilkanaście różnych zabarwień włosa, gdzie eumelanina została w różnym stopniu wymazana z poszczególnych partii. Czasami przy użyciu inhibitora koloru, który działa głownie na feomelaninę pozwala otrzymać kolor srebrzysty. Włosy w poszczególnych partiach ciała mają również zróżnicowaną długość.
Zachowanie, charakter i użytkowość
Wzorzec rasy bardzo ogólnikowo podaje nam pewne cechy pożądane, jakie powinien nasz pies posiadać, a mianowicie „zachowanie/temperament: żywotny, bardzo aktywny, wytrzymały, pojętny o szybkich reakcjach. Nieustraszony i odważny. Podejrzliwy. Okazuje ogromną lojalność swojemu właścicielowi. Odporny na warunki pogodowe. Wszechstronny pod względem użytkowości. „Znajdziemy w nim również cechy niepożądane, określane, jako wady, a mianowicie agresja lub nadmierna płochliwość, wady w sposobie zachowania się i temperamencie”. Zakłada się, że średni okres życia to około 12 lat, a takie cechy jak dziarskość, dynamizm, werwa, aktywność, ekspresyjność, jurność towarzyszą tym psom do późnej starości. Pomimo doskonałych predyspozycji takich jak: doskonały zmysł węchu, inteligencja, wytrzymałość, doskonała orientacja w terenie czy przywiązanie do człowieka, wilczaki czechosłowackie nie sprawdzają się, jako psy użytkowe w wielu dziedzinach.
Ich wrodzona ostrożność, która została odziedziczona po wilkach nie pozwala im się skupić w 100% na wykonywanej czynności. Psy tej rasy nieustannie kontrolują całe otoczenie, wyłapując wszystkie bodźce z niego dochodzące, co uniemożliwia im bezwarunkowe i szybkie wykonywanie poleceń i zadań rozłożonych w czasie, a w połączeniu z ich niezależnością otrzymujemy psa, którego reakcji nigdy nie będziemy pewni. Ta rasa psów pomimo tak dużego przywiązania do człowieka, wynikającego z instynktu stadnego, nigdy ślepo nie podporządkuje się jego woli. Znacznie większa aktywność i szybkość pobudzenia przekłada się na dość dużą kreatywność rasy. Dobrym przykładem jest tutaj „własny cień”.
Pies tej rasy, asystuje przy wszystkim, wszystko sprawdza. Wilczaki są wytrzymałe, ale tak jak wilki niezbyt odporne na stres.
Psychicznie męczą się szybko, a fizycznie potrafią zmęczyć wszystkich.
Dla przykładu po przebiegnięciu 100 km potrzebują na odpoczynek zaledwie 4 godziny.
Ta rasa psów potrzebuje czasu by zapoznać się z nowymi doznaniami, to od nas będzie zależeć, czy zapamiętają je, jako zagrożenie, czy jako coś pozytywnego. Wilczak czechosłowacki widzi, słyszy i czuje znacznie więcej i bez problemu odczytuje emocje jak i zamiary człowieka. Nie bez powodu patrzą w oczy, a jeśli czegoś nie są w stanie zidentyfikować to zaczynają straszyć. Odznaczają się niebywałą inteligencją. Upartość i niezależność to kolejne dwie cechy rasy. Nieustraszony i odważny to cechy każdego bohatera i o ile można by było je przypisać samcom tej rasy, to rola suki jest zupełnie inna, bardziej zdystansowana. Podejrzliwość to kolejna cecha rasy która czyni te psy ostrożnymi i nieufnymi. Wśród właścicieli mówi się obiegowo o lęku separacyjnym. Ta rasa psów ma wielki problem z zostawaniem w samotności. Największą dla nich karą jest wydalenie ze stada. Nagła zmiana sytuacji wymusza na nich podjęcie działań, samotne czują się źle psychicznie, co wzmaga często nieracjonalne działania z ich strony. Wilczaki czechosłowackie to doskonałe psy dla ludzi aktywnych, idealnie dostosowują się do warunków życia, ale również wymagające dużo poświęconego czasu i okazanego zainteresowania ze strony rodziny.
Zdrowie i pielęgnacja
Rasa psów nie jest kłopotliwa w utrzymaniu czystości. Sierść okrywowa posiada naturalną barierę ochronną, a w środowisku używa się obiegowo stwierdzenia „samoczyszczące” Nie wymagają używania szamponów, czy innego rodzaju preparatów kosmetycznych. Zazwyczaj wystarczy zwykła woda i szczotka, wyjątek stanowi nie dopilnowanie, które skutkuje przyniesieniem obcego zapachu do domu. Wtedy najlepiej jest miejsce z padliną lub kałem osuszyć i starannie wyczesać grubą szczotką, z włosa okrywowego. W późniejszej kolejności możemy użyć mokrych ręczników. Namoczenie psa spowoduje dostanie się przykrego zapachu do podszerstka, a następnie skóry i będzie o wiele gorzej nam się go pozbyć. W okresie intensywnego linienia wymaga się częstego wyczesywania obfitego podszerstka i włosa okrywowego. Sporadycznie należy wykonywać zabiegi pielęgnacyjne takie jak czyszczenie uszu, czy obcinanie pazurów (uzależnione od tego, po jakim podłożu pies się porusza). Rasa jest również zdrowa i żywotna jak na warunki hodowlane. Oczywiście występują nosicielstwa pewnych chorób genetycznych, ale zachorowalność wynosi poniżej 5%. Średni wiek życia to około 12 lat. Pojawiają się również w rasie choroby cywilizacyjne, na skutek np. niewłaściwego odżywiania.
Opracowanie: Grzegorz Stelmachowski
Współpraca: Ewa Bednarska
Zdjęcia archiwalne:
Karel Hartl -Cyfrowy zbiór prywatny udostępnione przez Ewa Bednarska
Lukáš Michalička, Radek lev, Marta Pycela
Bez zgody autora zabronione jest m.in. powielanie treści, ich kopiowanie, powielanie,przedruk, przechowywanie i przetwarzanie z zastosowaniem jakichkolwiek środków masowego elektronicznych, zarówno w całości jak i w części.
Zabronione jest dalsze rozpowszechnianie, o którym mowa w art 25 ust. 1